طریقه "تیجانیه[۱]" یک جنبش صوفی مسلک است که منشأ آن در شمال آفریقا است، اما در آفریقای غربی گسترده تر است. بخصوص در سنگال، گامبیا، موریتانی، مالی، گینه، نیجر، چاد، غنا، شمال و جنوب غربی نیجریه و برخی نیز در سودان مستقر هستند.
بخشی از پیروان این فرقه نیز در ایالت کرالای هند مستقر بوده که به نام "تیجانت[۲]" معروف هستند.
در فرهنگ "تیجانت" به آموزش و پیروی مرید از استاد اهمیت فراوانی داده می شود. لذا برای عضویت در این طریقه، فرد باید فرمان "تیجانت" یا رشته ای از عبارت مقدس را از استاد یا نماینده این طریقه دریافت کرده و روزی دو بار آن را تکرار کند.
پایه و اساس شکل گیری تیجانیه :
مبتکر و بنیانگذار این فرقه شیخ احمد بن محمد ابن مختار تیجان (۱۸۳۷ – ۱۷۳۷) است که در شهر کوچک "عین مادحی[۳]"، واقع در صحرای الجزایر به دنیا آمد و در شهر "فس[۴]" مراکش وفات یافت. شیخ احمد تیجان پسر "سیدی محمد ابن مختار تیجانی" و "لا لا عایشه[۵]" بود. وی در سن هفت سالگی حافظ کل قرآن بود و در سن ۱۶ سالگی پدر و مادر خود را از دست داد، اما این واقعه باعث نشد که به گوشه گیری و عزلت روی آورد بلکه با عزم و اراده بیشتر ادامه تحصیل داد. در سن ۲۱ سالگی با توجه به علاقه شدید اش به آموزش، با ترک زادگاه خود، عازم شهر "فس" شد، شهری که در آن زمان به عنوان مهد دانش شناخته می شد، وی طریقه تیجانی را در سال ۱۷۸۰ و هنگامی که ۴۳ سال بیش نداشت تأسیس کرد و آن را "فتح اکبر[۶]" نامید. (در منابع مختلف بین سالهای ۱۷۸۱ تا ۱۷۸۴ ذکر شده است.) پس از مرگ وی پسرش "سیدی محمد کبیرو[۷]" جانشین او شد و این رسم (جانشینی پسر به جای پدر) تا هم اکنون نیز ادامه دارد.
اساس تفکر تیجانیه گفتگو و هم نشینی با فقرا در تقابل با محافظه کاری و نظام سلسله مراتبی قادریه با تمرکز بر اصلاحات اجتماعی و احیای ریشه های حقیقی اسلام بوده است. او خود و پیروانش را برتر از سایر فرق صوفی می دانست.
در حالی که سایر طریقه های صوفیه (قادریه، ادریسیه و سنوسیه) بر رابطه عرفانی بین پیروان خود و "الله" تمرکز داشتند، تیجانیه بر ارتباط عرفانی بین پیروان و پیامبر تأکید می کنند.
"آنت[۸]" (۲۰۰۳) اظهار می دارد، که عمل دینی صوفیانه با تعهد فرد به قدرت های عرفانی مشخص شده است.
"التیجانی" گفت : "دو پای من که می توانید در اینجا ببینید، روی گردن همه مومنین قرار دارد". "محمد الغالی[۹]"، یار برجسته "التیجانی"، به وی خاطر نشان کرد که عبدالقادر گیلانی جمله مشابه ای را گفته است، که "التیجانی" در پاسخ گفت : "او کاملاً حق داشت چنین چیزی را بگوید، اما او در مورد مومنان زمان خویش صحبت می کرد، و در مورد من این را دوباره تکرار می کنم : دو پای من که می توانید اینجا ببینید، هرگز از قرار گرفتن بر روی گردن مومنان باز نایستاده است".
این طریقه در دوره اول تبلیغ خود، عده ای از پیروان التیجانی را به عنوان خلیفه منصوب کرده و مراکز جدید تیجانیه را در خارج از کشور تأسیس کردنده و انشعابات طریقه خود را به شرح زیر گسترش دادند :
- مرکز "سید محمد الغالی بطلب[۱۰]" (متوفای ۱۸۲۹) و "سید آلفا حکیم الفوتوی[۱۱]" (متوفای ۱۹۳۴) در مدینه منوره
- مرکز سید "مفضل ساقت[۱۲]"، "سید محمدبن عبدالوحید بنانی المصری[۱۳]" (وفات بعد ۱۸۵۴) و "سید محمد الحفیظ المصری[۱۴]" (وفات ۱۹۸۳) در مصر
- مرکز "شیخ الاسلام سیدی ابراهیم ریاحی تونسی[۱۵]" (متوفی ۱۸۵۱)، "سید محمد بن سلیمانی منایی تونسی[۱۶]"، "سید محمد بن آشور[۱۷]" (متوفی پیش از ۱۸۱۵) و "سید طاهر بن عبدال صادق لاکماری[۱۸]" (متوفی بعد از ۱۸۵۱) در تونس
- مرکز "سید عثمان فیلانی آکلانی[۱۹]" (متوفی بعد از ۱۸۱۵) در سودان
- مرکز "سید محمد علوی چینگویی[۲۰]" (متوفی ۱۸۳۰)، "سید مولود فال متوفی[۲۱]" (۱۸۵۲) و "سید محمد الحفید بن مختار بدی[۲۲]" در موریتانی
- مرکز "سید محمد بن المیشری سیبای[۲۳]" (متوفی ۱۸۰۹)، مولف کتاب "الجمعیه لیما فی طریق من العلوم[۲۴]" و "القطب سیدی ابوالحسن علی بن عیسی تماچینی[۲۵]" (متوفی ۱۸۴۵) در الجزایر
گسترش تیجانیه در غرب آفریقا :
اگر چه در ابتدا تیجانیه تحت شعاع تعلیمات و تبلیغات چندین فرقه صوفی دیگر در زادگاه خود و شمال آفریقا قرار داشت، اما به مرور زمان این فرقه تبدیل به یکی از بزرگترین طریقه های صوفیه در غرب آفریقا شده و به سرعت توسعه و گسترش یافت. ورود ابتدایی این طریقه به آفریقا حدود سال ۱۷۸۹، از موریتانی توسط "محمد الحفیظ[۲۶]" از قبیله "اداو علی[۲۷]" صورت گرفت که به مهد پرورش و ظهور بسیاری از رهبران و علما اسلامی مشهور بود و در آن زمان نیز عمدتاً به محل استقرار طریقه قادریه معروف بود. تقریباً تمامی قبیله در دوره "محمد الحفیظ" به تیجانیه گرایش پیدا کردند. تحت تأثیر این رویکرد جمعی، تیجانیه به سرعت به مناطق زیر صحرای نفوذ و در منطقه غرب آفریقا گسترش یافت.
یکی از مریدان "الحفیظ"، "سید مولود وول[۲۸]" بود که در آغاز قرن ۱۹، به همراه "الحاجی عمر طال" رهبر "فولب[۲۹]"، و "عبدالکریم ان نقیل[۳۰] " یکی از روحانیون "فولب"، منطقه "فوتا جالون" (گینه جدید) را به طریقه تیجانی دعوت کرد.
"حاج عمر طال" یکی از شخصیت های "فولانی[۳۱]"متعلق به دوره اواسط قرن نوزدهم بود، وی به داشتن هوش و دانش، معروف بود. عمر در سال های ۱۸۳۰ – ۱۸۲۶ به مکه رفت و در آنجا شاگرد "محمد الغالی" که خود نیز شاکرد مستقیم شیخ احمد تیجان بود، شد.
پس از دریافت آموزه های طریقه و دستورالعمل های لازم از "محمد الغالی" در مکه، "عمر طال" به عنوان خلیفه (جانشین یا نماینده) احمد تیجان در تمامی مناطق سودان غربی و مناطق غربی زیر صحرا انتخاب شد. پس از بازگشت، عمر با دختر "محمد الغالی" ازدواج کرد و مرکز آموزش تیجانیه را در "فوتا تورو[۳۲]" تأسیس کرد. سپس رهبری جنگ مقدس، علیه آنچه که وی به عنوان رژیم های فاسد در منطقه یاد می کرد را بر عهده گرفت و منجر به تأسیس یک امپراطوری بزرگ اما زودگذر در سنگال شرقی و مالی شد.
این در حالی است که امپراطوری و حکومت سیاسی عمر خیلی زود جای خود را به استعمار فرانسه داد. زاکری[۳۳](۲۰۱۲)، معتقد است که پایداری تیجانیه و کسب حمایت استعمار فرانسه باعث گسترش هرچه بیشتر اسلام و طریقه تیجانیه در مناطقی شد که هم اکنون از آن به نام های سنگال، گینه و مالی یاد می شود.
در مناطق "وولوف[۳۴] " زبان کشور سنگال، بویژه مناطق شمالی "کاجور[۳۵] " و "جولوف[۳۶] "، تیجانیه در ابتدا بوسیله "الحاج مالک سی[۳۷] " متولد ۱۸۵۵ اطراف "داگانا[۳۸] " گسترش یافت. وی در سال ۱۹۰۲ "زاویه[۳۹] " (مرکز دینی) را در "تیواوان[۴۰] " تأسیس کرد که تبدیل به یک مرکز اسلامی به منظور آموزش های دینی و فرهنگی شد که تحت هدایت و سرپرستی خود وی صورت می گرفت. پس از درگذشت "مالک سی" در سال ۱۹۲۲، پسرش "ابابکر سی" به عنوان اولین خلیفه منصوب شد. "سریین منصور سی" در سال ۱۹۹۷ پس از درگذشت "عبدالعزیز سی" به عنوان خلیفه حاضر انتخاب شد. هم اکنون نیز در مراسم "گاما[۴۱] " (جشن میلاد نبی مکرم اسلام) "تیواوان" میزبان تعداد زیادی از پیروان تیجانیه است.
خانه یا شاخه "تیواوان" تنها شاخه فرقه تیجانیه در سنگال نیست. این طریقه توسط جهادگر دیگری به نام "مابه جاکسی با[۴۲] " که هم عصر "عمر طال" نیز بود در منطقه جنوب گسترش یافت و حکومت مشابه ای را در منطقه "سالوم[۴۳] "سنگال تأسیس کرد. پس از شکست و کشته شدن "مابه جاکسی" در نبرد "فندان-تیوثیون[۴۴] " علیه "مادوسینگ کومبا جوف[۴۵] "، حکومت وی نیز از هم فروپاشید، اما تیجانیه به عنوان برجسته ترین طریقه صوفیه در منطقه باقی ماند و "عبدالهی نیاس[۴۶] " (۱۹۲۲ – ۱۸۴۰)، به عنوان مهمترین نماینده این طریقه صوفی در "سالوم" برگزیده شد. وی پس از مهاجرت از "جولوف[۴۷] " به جنوب و پس از تبعید به گامبیا به دلیل تنش با فرانسوی ها، مجدداً به تأسیس "زاویه" در شهر "کائولک[۴۸] " اقدام کرد.
شعبه ای که در سال ۱۹۳۰ توسط پسر "عبدالهی نیاس"، "الحاج ابراهیما نیاس[۴۹] " (معروف به "بای[۵۰] " به معنای پدر در زبان وولف) به نام "مدینه بای" در حومه "کائولک" تأسیس شده است. امروز بزرگترین و مشهور ترین شاخه تیجانیه در سرتاسر جهان است.
"شیخ ابراهیم نیاس" (۱۹۷۵-۱۹۰۰)، یک محقق سنگالی بود که از طریق جنبش احیاگرانه، به گسترش ایدئولوژی تیجانیه در سرتاسر سنگال و سایر کشورهای غرب آفریقا کمک کرد. "شیخ ابراهیم نیاس" مشهورترین محقق اسلامی قرن بیستم در آفریقای غربی بود که پیروان او شامل میلیون ها نفر هستند و بزرگترین جنبش اسلامی در این منطقه را تشکیل دادند.
آموزه های "ابراهیما نیاس" بر این مبنا قرار داشت که همه مریدان و پیروان، نه فقط خواص می توانند با استفاده از تربیت "روحانی[۵۱] " (تعالیم عرفانی) مستقیماً به دانش عرفانی خداوند دست یابند، این آموزه ها با استقبال میلیون ها نفر در سرتاسر جهان روبرو شد. این شاخه از تیجانیه که به نام "تیجانیه ابراهیمیه" شناخته می شود، بیشتر در سنگال، نیجریه، غنا، نیجر و موریتانی متمرکز است و پیروان آن حضور گسترده ای در ایالات متحده آمریکا و اروپا دارند. بیشتر وب سایت های تیجانی و سازمان های بین المللی بخشی از این جنبش محسوب می شوند. نوه فقید "شیخ ابراهیم نیاس" و امام سابق "مدینه بای"، "شیخ حسن سیس[۵۲] " از هزاران نفر مرید و پیرو در آمریکا برخوردار هستند و یک سازمان بزرگ آموزشی به نام موسسه اسلامی آفریقایی آمریکایی در "مدینه بای" با شعبات مختلف در سایر نقاط جهان تأسیس کرده اند.
فرق مختلف تیجانیه :
- یکی دیگر از خانه ها یا شاخه های سنگالی این فرقه در "مدینه -گواناس[۵۳] " سنگال (در غرب پارک "نایوکولو کوبا[۵۴]") قرار دارد که توسط "مامودو سایدو با[۵۵]" ایجاد شده است.
- یکی دیگر از شاخه های این فرقه نیز توسط شاگرد یکی از روحانویون معروف "فوتا[۵۶]" ، "آمادو سخو[۵۷]" در "تینابا[۵۸]" نزدیک "تیس[۵۹]" بنیان نهاده شده است.
- شعبه "حاموویه[۶۰]" که توسط "شیخ هماالله" تأسیس شده است در "نیورو[۶۱]" مالی، سنگال، ساحل عاج، بورکینافاسو و نیجر متمرکز هستند. یکی از اعضای برجسته این فرقه، رمان نویس و مورخ، "آمادو هامپاتی با[۶۲]" است که آموزه های "تیرنو بوکا صالیف طال[۶۳]"را مورد حمایت و حفاظت قرار داد.
درواقع این "چرنو محمدو جلو[۶۴]" بود که به همراه "عمر فیوتی طال[۶۵]"، برای اولین بار طریقه تیجانیه را در منطقه "سنگامبیا[۶۶]" دریافت کرد."چرنو محمدو" بیش از دوازده سال در "سنت لوئیس" سنگال منتظر در یافت آموزه های این طریقه بود، جایی که شیخ "عمر فیوتی طال" شاگرد خود "چرنو ابوبکر" را اعزام کرده بود.
"چرنو محمدو" فعالیت تبلیغاتی خود را در منطقه "سنگامبیا" آغاز کرد. بر اساس تاریخ شفاهی گفته می شود که "چرنو محمدو" آموزه های طریقه را به دوازده تن از شاگردان و مریدان خود منتقل کرد. بواسطه این مریدان، آیین طریقه تیجانیه در سرتاسر منطقه "سنگامبیا"، حتی فراتر از این منطقه گسترش یافت. بسیاری از این شاگردان امروزه تعداد زیادی پیرو دارند که روزانه به فعالیت های آیینی طریقه تیجانیه ممارست می ورزند.
"چرنو محمدو" هدایت و رهبری شاگردان خود را به پسرش "چرنو عمر[۶۷]" منتقل کرد و بعدها از وی به پسرش "چرنو محمدو بابا جللو[۶۸]" انتقال یافت. "چرنو بابا" مدتی بعد به جستجوی پدربزرگ اش پرداخت و قبر وی را در "کاسامانس[۶۹]" پیدا کرد. پس از یافتن قبر پدربزرگ "چرنو بابا"، گروهی را به نام "سبلده[۷۰]" ایجاد و مقبره ای برای پدربزگ خود بنا کرد که سالانه تعداد زیادی از پیروان به زیارت آن می روند.
اعمال و مناسک دینی :
پیروان طریقه تیجانی با چند اعمال مذهبی، خود را از دیگران متمایز می کنند. پس از ورود به این فرقه، فرد، وردها و دستوری را از "مقدم[۷۱]" یا نماینده تیجانی دریافت می کند. "مقدم" در ابتدا وظایف و نظام طریقه، که شامل اصول اساسی اسلام (از جمله پنج رکن اسلام) است، را برای تازه وارد توضیح داده و ایشان را به احترام به پدر و مادر و عدم پیروی از دیگر طریقه های صوفیه سفارش می نماید. قدم اول ادای وردهای مورد نظر تیجانی است که هر روز صبح و بعد از ظهر باید خوانده شود و معمولاً بین ده تا پانزده دقیقه به طول می انجامد. ورد معمولا فرمولی است از تکرار لا اله الا الله، استغفرالله و دعا در حق پیامبر (صلوات) و قرائت سوره فاتحه. آنها همچنین باید در "وظیفه[۷۲]" شرکت کنند که مراسمی مشابه خواندن سرود های گروهی و دسته جمعی اغلب در مسجد یا "زاویه[۷۳]" است و روزی یک بار برگزار می شود. یکی دیگر از برنامه های این طریقه، "حدرات الجمعه یا هایلالات الجمعه[۷۴]" نام دارد. این برنامه نیز شامل تکرار اشعار و اذکاری است که بعد از ظهر هر جمعه قبل از غروب آفتاب انجام می شود.
علاوه بر این، پیروان و مریدان در مناطق مختلف جلسات منظمی را غالباً عصر پنجشنبه، قبل یا بعد از مراسم "وظیفه" یا " حدرات الجمعه" برگزار می کنند و در این تجمع به ذکر و یاد خداوند می پردازند.
این برنامه شامل تکرار عبارت لا اله الا الله یا عبارت ساده الله به صورت گروهی است. در چنین جلساتی اشعاری در ستایش خداوند، محمد، احمد توسط یکی از رهبران دینی تیجانیه همراه با ذکر خوانده می شود. چنین جلساتی ممکن است شامل تکرار گروهی یا پاسخ به فراخوانی باشد که یک یا چند تن از رهبران در حال خواندن بوده و دیگران نیز پاسخ می دهند.
به نقل از "ویکور[۷۵] " (۲۰۰۰)، به طور کلی ایدئولوژی تیجانیه مانند هر فرقه دیگر در اسلام است اما عمده تفاوت های آن مبتنی بر سه اصل زیر بیان می شود :
۱- قرائت اوراد مربوط به تیجانیه؛
قرائت این اوراد دو بار در روز (صبح و عصر) انجام می شود که شامل تکرار (۱۰۰ بار) توبه (استغفرالله) می باشد.
۲- "وظیفه" حد اقل یک بار در روز؛
خواندن دعا برای پیامبر، دادن سلام و صلوات بر پیامبر و اهل بیت(ع) ایشان و دعایی که موجب شناخت ما نسبت به آن حضرت می شود. (۱۰۰ بار)
۳- مشارکت در "حدرا[۷۶]" (نشست) در روزهای جمعه؛
قرائت ذکر لا اله الا الله (۱۰۰ بار)
آنت (۲۰۰۳) اینگونه بیان می کند، که یک مومن از طریق اعمال روزمره آیینی، تسلیم و ارادت خود را به پروردگار ابراز می کند. اما یک تیجانی با چنین اعمال اضافی مراتب بالاتری از ایمان خود را نشان می دهد.
گاهی اوقات، گروهی از مریدان یک کنفرانس مذهبی برگزار می کنند. (که در سنگال با اقتباس از زبان عربی با عنوان "دایره[۷۷] " شناخته می شود. در این برنامه از یک یا چند سخنران یا سراینده معروف دعوت بعمل آورده تا در خصوص زندگی پیامبر اکرم و دیگر رهبران دینی سخنانی را بیان کنند.
یکی از مهمترین رویدادهای جمعی این فرقه برگزاری مولودی، در طول سال (که در زبان وولف از لفظ Gammu و در زبان فرانسه با لفظ Gamou نوشته می شود)، یا برگزاری میلاد النبی(ص) در شب دوازدهم ربیع اول که از غروب آغاز شده و تا نیمه ای از شب ادامه می یابد.
اغلب پیروان تیجانی یک بار در سال مراسم بزرگ مولودی را برگزار می کنند و صدها هزار نفر از پیروان تیجانیه به یکی از این مراسم می پیوندند. این مراسم عمدتاً در مناطق "تیواوان[۷۸] "، "کائولاک[۷۹] "، "پرانگ[۸۰] "، "چیوتا[۸۱] "، "کانو[۸۲] "، "فداما[۸۳] " و غیره برگزار می شود.
در طول سال جوامع محلی جشن های مولودی را ترتیب می دهند که جلسات آن معمولاً از حدود نیمه شب آغاز و تا اندکی پس از طلوع آفتاب به طول می انجامد که شامل ساعت ها ذکر و شعر و سخنرانی هایی در باب زندگی پیامبر اسلام(ص) می شود.
تیجانیه در غنا :
امروز، تیجانیه یکی از مهمترین جنبش های صوفیه با جمعیت قابل توجه ای از مسلمانان در غنا و بویژه تماله است. آنت (۲۰۰۳) اظهار می دارد که نهضت صوفیه در اواخر قرن ۱۹ توسط برخی از محققان هوسا از طریق ارتباط با "حاج عمر طال" به شمال غنا وارد شد. الحاج عمر متولد "کیت کارچی[۸۴] " که یکی از پیروان "حاج عمر طال" بود، در "سالاگا[۸۵] "، یکی از مناطق شمالی غنا اسکان یافت و رهبر معنوی طریقه تیجانیه در غنا شد.
بنابر گفته آنت (۲۰۰۳)، سفر "شیخ ابراهیم نیاس" به تماله در سال ۱۹۵۲ پیروان بیشتری را برای این طریقه به ارمغان آورد زیرا ایشان در این سفر بر مطابقت ویژگی های طریقه تیجانیه با اعمال اسلامی پافشاری کرد.
در اواخر دهه ۱۸۷۰، "سالاگا"، یکی از مراکز مهم تجاری در غنا بود. هنگامی که این منطقه تجاری در اواخر قرن نوزدهم فروپاشید و از رونق افتاد، روحانیون و تجار هوسایی در سرتاسر منطقه پراکنده شدند و بدین ترتیب آموزه های طریقه تیجانیه را به سایر قسمت های منطقه از جمله تماله گسترش دادند. امروز جمعیت تیجانیه در تماله حدود ۲۰۰۰۰۰ نفر تخمین زده می شود که همچنان در حال رشد هستند.
فعالیت ها و برنامه های مذهبی تیجانیه غنا در نوع خود فعالیت های منحصر به فردی هستند که نمونه آن را کمتر می توان در دیگر نقاط جهان یافت. زیرا تیجانیه نیز همچون دیگر ادیان و مکاتب اسلامی تداخل تنگاتنگی با باورها و ادیان بومی از یک سو و فرهنگی آفریقایی از سوی دیگر داشته است.
در حال حاضر رهبری جامعه تیجانیه غنا بر عهده "شیخ خلیفه ابوالفید عبدالهی میکانو[۸۶] " است که از سوی رهبر عالی تیجانیه "سید علی ابن عربی التیجانی" به عنوان خلیفه، رئیس شورای مسلمانان تیجانیه غنا و تنها نماینده تیجانیه در این کشور انتخاب شد.
"پرانگ[۸۷]" یکی از مناطق پر جمعیت مسلمانان بویژه تیجانیه در غنا است. جامعه "پرانگ" یک جامعه عمدتاً کشاورزی در منطقه "برانگ آهافو[۸۸]" است که به تدریج در حال تبدیل شدن به میزبان زائران محلی و حتی خارجی مسلمانان تیجانیه است.
اکنون حدود چهار دهه است که پیروان این فرقه مذهبی هر ساله به مناسبت های مختلف از جمله برنامه های مولودی و تجلیل از شیخ احمد تیجان بنیانگذار تیجانیه در منطقه "پرانگ" جمع شده و به برگزاری جشن های مذهبی مانند قرائت قرآن، ذکر، سرودهای مذهبی و موعظه می پردازند. این سخنرانی ها عمدتاً با تجلیل از رهبران تیجانیه بویژه شیح احمد تیجان، بر دوری و براعت از اختلافات دینی، سیاسی و اجتماعی تأکید دارد.
منابع :
https://en.wikipedia.org/wiki/Tijaniyyah
https://www.newsghana.com.gh/tijaniyya-world-leader-welcomes-ghanas-sheikh-khalifa/
http://m.peacefmonline.com/pages/local/religion/۲۰۱۵۱۱/۲۶۲۱۵۵.php
[۱]Tijaniyyah
[۲]Tijant
[۳]Ain Madhi
[۴] Fes
[۵]Lala Aisha
[۶]the great spiritual opening
[۷]Sidi Muhammad Kabiru
[۸]Annette, H. I. (۲۰۰۳). It’s All about Morals – Islam and Social Mobility Among Young and Committed Muslims in Tamale, Northern Ghana. Unpublished Ph.D. Dissertation, Faculty of Humanities, University of Copenhagen.
[۹]Muhammad el Ghali
[۱۰]Sidi Mohammed al-Ghali Boutaleb
[۱۱]Sidi Alfa Hachim al-Futi
[۱۲]Sidi al-Mufaddal Saqqat
[۱۳]Sidi Mohammed b. Abdelwahid Bannani al-Misri
[۱۴]Sidi Mohammed al-Hafidh al-Misri
[۱۵]Shaykh al-Islam Sidi Ibrahim Riyahi Tunsi
[۱۶]Sidi Mohammed b. Slimane Manna’i Tunsi
[۱۷]Sidi Mohammed Ben Achour
[۱۸]Sidi Taher b. Abdesaadiq Laqmari
[۱۹]Sidi Uthman Filani Aklani
[۲۰]Sidi Mohammed Alawi Chinguiti
[۲۱]Sidi Mawlud Fall
[۲۲]Sidi Mohammad al-Hafid b. al-Mokhtar Beddi
[۲۳]Sidi Mohammed b. al-Mishri Sibai
[۲۴]al-Jami’a li-ma f-taraqa mina-l ‘ulumn
[۲۵]al-Qutb Sidi Abul Hassan Ali b. Aissa Tamacini
[۲۶]Muḥammad al-Ḥāfiẓ
[۲۷]'Idaw `Ali
[۲۸]Sidi Mawlūd Vāl
[۲۹]Fulbe
[۳۰]Abd al-Karīm an-Nāqil
[۳۱]Fulani
[۳۲]Futa Toro
[۳۳] Zackery M. H. (۲۰۱۲). “Minority Religions in the Middle East: ۱۲۵۰-۱۹۲۰,” in Cultural
Sociology of the Middle East, Asia, and Africa, Edited by Andrea L. Stanton, et. al. Vol. ۱. Thousand Oaks: Sage Publications.
[۳۴]Wolof
یکی از زبان های سنگال، گامبیا، موریتانی و مردمان وولوف است.
[۳۵]Kajoor
[۳۶]Jolof
[۳۷]El-Hajj Malick Sy
[۳۸]Dagana
[۳۹]zāwiya
[۴۰]Tivaouane
[۴۱]Gàmmu
[۴۲]Màbba Jaxu Ba
[۴۳]Saalum
[۴۴]Fandane-Thiouthioune
[۴۵]Maad a Sinig Kumba Ndoffene Famak Joof
[۴۶]Abdoulaye Niass
[۴۷]Jolof
[۴۸]Kaolack
[۴۹]Al-Hadj Ibrahima Niass
[۵۰]Baay
[۵۱]rūhiyyah
[۵۲]Hassan Cisse
[۵۳]Medina-Gounass
[۵۴]Niokolo Koba park
[۵۵]Mamadou Saidou Ba
[۵۶]Fouta
[۵۷]Amadou Sekhou
[۵۸]Thienaba
[۵۹]Thies
[۶۰]Hamawiyyah
[۶۱]Nioro
[۶۲]Amadou Hampâté Bâ,
[۶۳]Tierno Bokar Salif Taal
[۶۴]Cherno Muhammadou Jallow
[۶۵]Oumar Futi Taal
[۶۶]senegambia
[۶۷]Cherno Omar
[۶۸]Cherno Muhammadou Baba Jallow
[۶۹]Cassamance
[۷۰]Sobouldeh
[۷۱]muqaddam
[۷۲]Waẓīfah
[۷۳]Zawiyah
[۷۴] Ḥaḍarat al-Jumʿah, Hailalat al-Jum'ah
[۷۵]Vikor, K. S. (۲۰۰۰). "Sufi brotherhoods in Africa." The History of Islam in Africa. Eds. Nehemia Levtzion and Randall L. Pouwels. Cape Town: David Philip. pp ۴۴۱ ۴۷۶.
[۷۶]hadra
[۷۷]daayira
[۷۸]Tivaouane
[۷۹] Kaolack
[۸۰]Prang
[۸۱]Chiota
[۸۲]Kano
[۸۳]Fadama
[۸۴] Kete Krachi
[۸۵]Salaga
[۸۶] Shiekh Khalifa Abul-Faidi Abdulai Maikano
[۸۷]Prang
[۸۸]Brong Ahafo
نظر شما